Maint Cysawd yr Haul

Faint o amser mae’n cymryd i deithio i’r Lleuad? Faint o amser a gymerai i gyrraedd ymyl Cysawd yr Haul? Yn y gweithgaredd hwn, bydd y disgyblion yn dysgu am faint Cysawd yr Haul, gan ddechrau â’r Ddaear a’r Lleuad, ac ehangu i gynnwys yr holl blanedau.

Maint Cysawd yr Haul canllaw athrawon

Maint Cysawd yr Haul taflen waith myfyrwyr

Amcanion Dysgu:

• Datblygu dealltwriaeth o raddfa Cysawd yr Haul, gan symud o’r gwrthrych agosaf i’r pellaf.
• Defnyddio sgiliau rhifedd i greu model o Gysawd yr Haul i raddfa
• Defnyddio sgiliau rhifedd i gyfrifo faint o amser fyddai’n cymryd i deithio i wahanol rannau o Gysawd yr Haul.

Deunyddiau

• Glôb, a Lleuad i raddfa
• 6 metr o linyn
• Pen marcio
• Pren mesur neu dâp mesur
• Cyfrifiannell
• Taflen waith Maint Cysawd yr Haul i bob disgybl

Gwybodaeth Gefndir

Cysawd yr Haul: Mae Cysawd yr Haul yn cynnwys yr Haul a phopeth sy’n symud o’i amgylch. Mae wyth o blanedau, pump o blanedau corachaidd a llawer o leuadau, comedau, asteroidau a meteorau.

New Horizons: Dyma’r llong ofod gyflymaf i’w hadeiladu erioed. Fe’i lansiwyd yn 2006 ar ymgyrch i gyrraedd Plwton yn ardal dywyllaf, oeraf Cysawd yr Haul, a chyrhaeddodd yno yn 2015. Mae New Horizons yn teithio ar gyflymder cyfartalog rhyfeddol o 58,536 kilometr yr awr.

Model i Raddfa: Mae model i raddfa yn fodel sy’n dangos gwrthrych a wnaed yn llai neu’n fwy yn ôl maint cywir (a elwir yn raddfa). Caiff y raddfa ei dangos ar ffurf: yr hyd sy’n cael ei ddefnyddio yn y model, wedyn colon (:), wedyn hyd cyfatebol y peth go iawn.

Er enghraifft: os yw bwrdd yn 30 cm o led, gan ddefnyddio graddfa o 1:30, byddem yn creu bwrdd sy’n 1 cm o led. Pe byddai bwrdd yn 60 cm o led, gan ddefnyddio’r un graddfa o 1:30 eto, byddai’r model o’r bwrdd yn 2cm o led.

Pe byddai gan fodel raddfa o 1:10, byddai gan unrhyw fodel sydd â maint o 1 faint o 10 yn y byd go iawn, felly byddai model o ystafell sy’n 1 metr o led yn dangos ystafell sy’n 10 metr o led yn y byd go iawn.

Cyfarwyddiadau

1) Daliwch eich glôb a’r “Lleuad” o becyn cymorth “Bydysawd mewn Bocs” (neu gofynnwch i ddau wirfoddolwr: un i ddal y glôb, ac un i ddal y Lleuad). Gofynnwch i’r dosbarth pa mor bell maen nhw’n meddwl yw’r Lleuad o’r Ddaear ar y raddfa hon? A ddylech eu dal yn agosach at ei gilydd neu’n bellach oddi wrth ei gilydd?

2) Gadewch i’r disgyblion ddyfalu ychydig o weithiau, wedyn esboniwch y gallech osod 30 o blanedau’r Ddaear yn y gofod sydd rhwng y Lleuad a’r Ddaear! Mae’n 384,000 km!

3) Hefyd, gallech fesur cylchedd y glôb, lluosi’r rhif hwn â 30, a rhoi’r pellter ar y llawr i ddangos yr union bellter i raddfa. Wrth ddefnyddio pêl y Ddaear o’r Bydysawd yn y Dosbarth, dylai’r Lleuad fod ryw 12.5 metr i ffwrdd.

4) Faint o amser mae’r disgyblion yn credu mae’n cymryd i deithio’r pellter hwn mewn llong ofod?

5) A allant ddefnyddio cyfrifiannell i gyfrifo faint fyddai’n cymryd i deithio i’r Lleuad ar fwrdd New Horizons?

384,000 ÷ 58,536: 6.56 awr

6) Nesaf gofynnwch i’r disgyblion beth yw’r gwrthrych agosaf nesaf i’r Ddaear? (Ateb: Mawrth.) Yn rhan nesaf y gweithgarwch, byddant yn dysgu maint Cysawd yr Haul a’r pellter rhwng y gwrthrychau.

7) Cymrwch ddarn o linyn a rhowch streipen drwchus ar y llinyn yn agos i un pen. Bydd y streipen hon yn cynrychioli’r Ddaear.

8) Nawr gallwch naill ai ofyn i’r disgyblion ymarfer eu sgiliau rhifedd a llenwi taflen waith Maint Cysawd yr Haul (Atodiad 8), neu ddefnyddio’r gwerthoedd yn y tabl isod i ddangos y pellteroedd rhwng y planedau yng Nghysawd yr Haul.

9) Gofynnwch am wirfoddolwr i fesur y pellter o’r “Haul” i blaned Mercher gan ddefnyddio’r gwerthoedd yn y tabl isod (neu eu gwerthoedd eu hunain). Rhowch linell ar y llinyn gyda’r pen marcio i gynrychioli planed Mercher.

10) Nesaf, gofynnwch i ail wirfoddolwr fesur y pellter o’r Haul i blaned Gwener. Ewch yn eich blaen hyd nes eich bod wedi nodi’r pellter i bob planed (ynghyd â phlaned gorachaidd Plwton).

11) Nawr gofynnwch am naw o wirfoddolwyr i fod yn blanedau. I ddewis eich gwirfoddolwyr, gallech ofyn i’r disgyblion ddweud enwau’r planedau yn eu trefn o’r Haul (e.e. ar ôl Mercher, dewiswch y disgybl sy’n dweud Gwener).

1. Gofynnwch iddynt sefyll yn y drefn gywir — yr Haul ar y chwith eithaf, a’r blaned sydd bellaf o’r Haul ar y dde eithaf — y tu ôl i’r llinyn a dal eu bawd dros y pwynt bach sy’n cynrychioli eu planed nhw.

2. Ar beth mae’r plant eraill yn sylwi: i. Ai’r un bylchau sydd rhwng y planedau? ii. A yw’r planedau sydd bellaf oddi wrth yr Haul yn agosach at ei gilydd neu’n bellach oddi wrth ei gilydd? iii. Pam felly?

14) Os yw’n cymryd tua 7 awr i deithio o’r Ddaear i’r Lleuad, faint o amser maen nhw’n meddwl a gymerai i deithio i Fawrth, Iau neu hyd yn oed i Blwton?

15) Gofynnwch i’r myfyrwyr gyfrifo faint o amser a gymerai i deithio i bob un o’r planedau ar fwrdd New Horizons gan ddefnyddio’r pellteroedd yn eu tabl. Byddant yn trosi’r rhif o oriau i ddiwrnodau (drwy rannu â 24).

Dewis arall: Defnyddiwch ddarn o bapur sgrap i greu model o Gysawd yr Haul. I wneud hyn, bydd arnoch angen sawl dalen o bapur A2 neu A3 wedi’u torri ar eu hyd i greu sawl stribed tua 5cm o led. Plygwch y papur yn ei hanner (eu plygu yn eu hyd bob amser). Lluniadwch a labelwch Wranws yn y plygiad. Plygwch y ddau ben i’r canol. Mewn un plygiad lluniadwch Neifion, a lluniadwch Sadwrn yn y llall. Plygwch hyd at Sadwrn a lluniadwch Iau yn y plygiad. Plygwch hyd at Iau. Y plygiad hwn fydd y gwregys asteroidau. Plygwch hyd at y gwregys asteroidau. Y plygiad hwn fydd Mawrth. Yn olaf, plygwch hyd at blaned Mawrth ac wedyn plygwch eto. Y tri phlygiad rhwng Mawrth a’r ymyl fydd y Ddaear, Gwener a Mercher. Ymyl y papur yw’r Haul. Y pen arall yw lleoliad planed gorachaidd Plwton.

Casgliad

Gan eich bod bellach yn deall y pellteroedd rhyfeddol yn y gofod a pham fod telesgop yn offeryn mor hanfodol i archwilio ein Bydysawd helaeth, gwahoddwch y dosbarth i ddefnyddio’r telesgopau robotig i ddarganfod rhyfeddodau’r cosmos!

¥ Cysylltiadau â’r Cwricwlwm:

Gwyddoniaeth CA2 yng Nghwricwlwm Cenedlaethol Cymru, Y Ddaear Gynaliadwy: “Safleoedd cymharol a nodweddion allweddol yr Haul a phlanedau eraill yng nghysawd yr haul”